Column: Geef boeren in gebiedsproces daadwerkelijk een stem
Johan Remkes zei op 5 oktober 2022 geschrokken te zijn ‘van de oprechte wanhoop in de ogen van redelijke mensen’. Hij had het over boeren. Remkes was op pad gestuurd om een oplossing te vinden voor het stikstofprobleem, omdat boeren bleven protesteren en de regering bang was voor escalatie van de acties. Remkes woorden kwamen binnen. Veel boeren haalden er een soort erkenning uit, dat ze vaak ten onrechte geframed en weggezet werden.
Maar erkenning en je serieus genomen voelen is een eerste stap. Die stap moet opgevolgd worden door andere acties. In dit geval acties van ambtenaren en politici die met beleid komen dat recht doet aan het daadwerkelijk oplossen van vraagstukken in bijvoorbeeld het landelijk gebied en waarbij de positie van boeren serieus wordt genomen. En ondanks dat daar werk van wordt gemaakt, is dat in de praktijk weerbarstig.
Het gebiedsproces rondom Natura 2000-gebied Lemselermaten laat dat goed zien. De afgelopen twee weken probeerde ik helder te krijgen, hoe de besluitvorming tot stand is gekomen. Afgelopen woensdag stemden de statenleden voor het Provinciaal Inpassingsplan om de natuur te versterken. Voor bewoners en boeren rondom het gebied gaat dat consequenties hebben. Het natuurgebied wordt uitgebreid en vernat. In het coalitieakkoord staat dat bewoners in het gebied daarbij volop betrokken zouden worden, omdat BBB het gebrek aan die gebiedskennis en een duidelijk plek voor de direct betrokkenen miste bij eerdere gebiedsprocessen.
Onrust
Een plek aan tafel in een bestuurlijke adviescommissie, zoals het formeel heet, betekent nog niet dat er iets met de inbreng wordt gedaan. Aan tafel zitten vooral partijen die iets nodig hebben en meestal zijn boeren degenen die het moeten leveren. Staatsbosbeheer, Vitens, gemeente en waterschap waren hier de partijen samen met LTO en twee bewoners. Meepraten voorkwam niet dat er onrust ontstond onder de bewoners. De meesten spraken dan ook in tijdens een vergadering twee weken geleden in Provinciale Staten. Eén van hen was een boerin. Zij droeg voor wat haar zoon 2,5 jaar geleden uitsprak bij een zelfde soort bijeenkomst, maar dan in de gemeenteraad.
De jonge boer had allerlei vragen over de consequenties van de plannen voor het bedrijf. De uitbreiding van het natuurgebied zorgde ervoor dat hij een kwart van het bedrijf kwijt raakte en zijn bedrijf vernat zou worden. Tegelijk vroeg hij zich af of natuurinclusieve landbouw een richting was die hij in kon slaan, om toch een verdienmodel overeind te houden. Hij had vooral heel veel vragen maar kreeg geen antwoorden. Zijn moeder benadrukte dat ze graag had gezien dat haar zoon deze tekst in het provinciehuis had uitgesproken, maar in mei 2023 was hij uit het leven gestapt.
Controlerende taak
Net als bij Remkes maakten haar woorden indruk. Het is ook één van de redenen waarom statenleden hun controlerende taak zo goed mogelijk probeerden uit te oefenen. In dit geval om te achterhalen of al die maatregelen wel nodig zijn. Vanuit Gedeputeerde Staten werd woensdag betoogd dat er voor natuur gewoon wettelijke taken liggen waaraan voldaan moet worden. Ook met BBB in de coalitie moet daar uitvoering aan worden gegeven, omdat de provincie anders zwak staat bij een rechter. Bij natuurprojecten ligt er daardoor een bijna onmogelijk taak bij de provincie om iedereen tevreden te stellen. Dat lukte hier dus ook niet. Verschillende politieke partijen werden gevoed door de bewoners en andere deskundigen dan die de provincie inschakelden. Vraagtekens zetten bij onderzoeken uitgevoerd in opdracht van de provincie vind ik terecht. Ik zie zelf regelmatig onderzoeken die sturend zijn in een bepaalde richting, omdat het dan beter past in het beleid. Bij Lemselermaten ontbrak bijvoorbeeld data in de natuurdoelanalyse die wel beschikbaar was.
Deskundigenoordeel
Uiteindelijk telden de statenleden hun knopen, want er was ook duidelijk een besef dat er een keer duidelijkheid moest komen. En de ervaring leert dat als die er is zaken ook daadwerkelijk in beweging komen. Het maximaal haalbare was om met een motie een deskundigenoordeel af te dwingen over grondwaterstromen. Drinkwaterbedrijf Vitens zegt namelijk dat grondwater onder landbouwpercelen naar haar locatie stroomt, maar de provincie betoogt dat het landbouwwater opborrelt in het natuurgebied en de natuur aantast. Ik heb Vitens daar zelf naar gevraagd hoe ze tot hun onderbouwing komen, maar in plaats van een antwoord werd ik doorverwezen naar de provincie.
Het symboliseert hoe dit soort processen verlopen. Een statenlid zei tegen mij dat al die mensen die betrokken zijn bij zo’n gebiedsproces, na afronding verder gaan. Ze kiezen een volgend project of gaan ergens anders carrière maken. Ondertussen blijven de bewoners en gebruikers achter met de voldongen feiten. En als je dan de indruk hebt dat de onderbouwing niet klopt, dan is dat zuur. Met de aangenomen motie zal uiteindelijk uitsluitsel komen of de maatregelen daadwerkelijk nodig zijn.
Het is misschien maar een kleine stap, maar door dit soort acties wordt wel duidelijk dat er nog zorgvuldiger naar besluitvorming moet worden toegewerkt. Dat processen op provinciehuizen kritisch beschouwd moeten worden en wellicht aangepast, om bewoners en gebruikers volwaardig mee te laten tellen.
