Column: CDA en VVD trekken geen rode lijn bij onteigening

De Tweede Kamer vindt de stikstofkwestie dermate urgent dat ze het commissiedebat van de Vaste Kamercommissie van LNV naar voren haalde. Maar in plaats van diep inhoudelijk van gedachten te wisselen met elkaar en met de minister van Stikstof en Natuur, verzandde het debat donderdag vooral in vliegen afvangen en het aanbieden van excuses vanuit het CDA voor de afgelopen 30 jaar aan landbouwbeleid. Het liep dermate uit de hand dat de minister het overgrote deel van de vragen niet kon beantwoorden. Wat de minister wel zei zal een boer die te maken krijgt met een gebiedsproces, en dat zal door de lappendeken van Natura 2000-gebieden het grootste deel van de bedrijven zijn, niet vrolijk stemmen. Tenzij je als ondernemer graag uitgekocht wil worden, want dan kun je een ‘woest aantrekkelijk’ aanbod van de minister tegemoet zien.

Onteigening

Minister Christianne van der Wal haalde in haar beantwoording een paar ‘tipjes van de sluier’. Ze probeert over twee weken een hoofdlijnenbrief naar de Tweede Kamer te sturen, waarin haar uitwerking komt te staan van het coalitieakkoord ten aanzien van stikstof en natuur. De Partij voor de Dieren wilde weten of de minister het instrument van onteigening voortvarender in gaat zetten. Daarbij verwees de PvdD naar de cryptische zin in het coalitieakkoord. Die zin luidt: ‘In gebieden waar de opgave tot emissiereductie en natuurherstel dermate groot is dat vrijwilligheid niet langer vrijblijvendheid betekent, gaan we op het boerenerf het gesprek aan om samen te zoeken naar de mogelijkheden.’

Schokkend

Haar antwoord was schokkend. Ze is geïnspireerd door de Vlaamse overheid die onlangs zestig boerenbedrijven als piekbelaster bestempelde en die gaat onteigenen. Van der Wal wil diezelfde lijn gaan volgen. Het enige voorbehoud dat ze nog maakte was dat ze eerst ruimte wil geven aan het gebiedsproces. Doordat daar echter doelstellingen moeten worden bepaald die onontkoombaar juridisch vastgelegd dienen te worden, weet ze nu al dat rond de meest stikstofgevoelige gebieden vrijwilligheid voor opkoop onvoldoende is.

Ze wil rond die meest kwetsbare gebieden dan ook werken met een keiharde deadline die al in 2023 kan liggen. Als volgend jaar dan niet genoeg bedrijven rond die gebieden ingaan op de aanbiedingen van de overheid om het bedrijf aan te verkopen, dan gaat ze onteigenen. Ze wil daarvoor het geld dat het kabinet wil reserveren en pas over twee jaar beschikbaar zou komen, naar voren halen en werken met de systematiek zoals in Vlaanderen. Bedrijven die zich als eerste melden voor opkoop krijgen meer geld dan degenen die zich later aanmelden.

Haast opvallend

De haast van de minister is opvallend. Toen ze aantrad sprak ze nog bijna een heilig vertrouwen uit in innovatie als oplossing. En ze zette haar handtekening onder het coalitieakkoord om boeren op basis van vrijwilligheid op te kopen. Nu twee maanden later legt ze ‘het gesprek aangaan op het boerenerf om samen te zoeken naar oplossingen’ uit als onteigening. Je vraagt je dan af of de minister twee maanden geleden naïef was, of dat het ambtenarenapparaat inmiddels zwaar op haar heeft ingepraat.

Nieuwkoopse Plassen

Om haar onteigeningsverhaal kracht bij te zetten, noemde ze het project van de boeren van de Nieuwkoopse Plassen als voorbeeld. Dat ziet ze als een gebiedsproces en dat duurt nu al vier jaar en die tijd is er niet. Dat dat proces al vier jaar duurt ligt echter niet aan de boeren. Die willen. De vertraging ligt bij de politiek en de regelgeving die hiervoor moet worden opgetuigd. Zolang de minister haar ambtenaren laat nadenken over onteigening en dat als beleidsvoornemen ziet in plaats van dit soort oplossingen bij de kop te pakken en uit te voeren, dan is het niet gek dat het allemaal lang duurt. Om dan de eigen onkunde of onwil af te wentelen op boeren middels onteigening gaat eigenlijk alle perken te buiten.

Rode lijn

Gelukkig, en ik hoop dat dit woord over enkele weken niet cynisch opgevat hoeft te worden, hebben we nog een Tweede Kamer met CDA en VVD. Die gaan dit als het goed is tegenhouden. Derk Boswijk riep na de bekenmaking van het coalitieakkoord dat het voor boeren allemaal veel erger had gekund, want onteigening had hij er uit weten te houden. De handtekening van de VVD staat er ook onder. Erg bemoedigend waren de woorden van VVD en CDA gisteren niet toen Van der Wal het tipje van de sluier oplichtte. Derk Boswijk en Thom van Campen hielden hun mond dicht en trokken gisteren in ieder geval niet een rode lijn. Op 6 april zal duidelijk worden hoe ze echt in de wedstrijd zitten.